GÖREME'NİN AZ BİLİNEN HAZİNELERİ

Yazan: Yavuz İşçen
AÄŸustos 2008

Kapadokya bölgesinde en fazla ziyaret edilen yerlerin başında Göreme geliyor dersek hiç de abartmış olmayız. Gerek Göreme Açık Hava Müzesi, gerekse müze çevresindeki kiliseler yerli ya da yabancı, bölgeye gelen tüm grupların mutlaka ziyaret ettikleri yerler arasında. Oysa Göreme belde merkezinde de yarım gün zaman ayırarak görülebilecek çok önemli kiliseler bulunuyor. Tanıtım eksikliÄŸi veya baÅŸka nedenlerle çoÄŸu ziyaretçinin bilmediÄŸi bu kiliseler oldukça ilginç. Sadece bilinenleri ve alışılmışı deÄŸil, bilinmeyenleri hatta yeni gün ışığına çıkarılmışları merak edenler, keÅŸfetmekten hoÅŸlananlar için çok zevkli bir gezi olacağına eminiz. Hazırsanız sizlerle birlikte Göreme içinde ufak turumuza baÅŸlayabiliriz. BuluÅŸma noktamız Roma Mezarı’nın önü. Sanırım burayı bilmeyeniniz yoktur.

Mesevli Kilisesi
Kiliseye ulaÅŸabilmek için Adnan Menderes Caddesi üzerinden Belediye’yi geçtikten hemen sonra saÄŸa ayrılan KaÄŸnı Yolu Sokağı’nı takip etmek gerekmektedir. Kilise yaklaşık 400 m kadar ileridedir. BulunduÄŸu mevkiden adını alan bu kilise uzun yıllar güvercinlik olarak kullanıldığından pek fark edilmemiÅŸ. Kilisenin ortaya çıkarılışı oldukça yeni 2-3 yıllık bir geçmiÅŸi var. Bu nedenle kaynaklarda adına pek rastlanmıyor. Arkeolog Abbas Ataman, Prof. Dr. Catharine Jolivet’in bir makalesine dayanarak buranın Aziz Sergios Kilisesi olduÄŸunu belirtiyor. Kilise tek nefli ve tek apsisli olarak tamamen kaya içine oyularak yapılmış. İçindeki mezarlardan buranın mezar ÅŸapeli olarak kullanıldığını anlıyoruz.
Naos bölümünün tavanında kayaya oyulmuş büyük bir haç kabartması görülmektedir. Haçın kollarından biri tavan bölümündeki yıkılmaya bağlı olarak kopmuştur. Haçın yanında ise bir hayat ağacı motifi dikkati çekmektedir. Yarım daire biçiminde ve kubbeli yapıda olan Apsis bölümünün tavanında da yine kayaya oyulma bir haç işareti vardır. Buradaki haç bir daire içindedir. Apsis duvarlarında tahrip olmuş biçimde fresk kalıntıları görülmektedir. Bunlar ellerinde uzun bir mızrak tutan şehit askerler, Aziz Sergios ve Aziz Bakkhos olabilir.

Bezirhane Kilisesi
Kiliseye ulaÅŸabilmek için terminalin bulunduÄŸu meydandan Karşıbucak Caddesi’ne girmek gerekmektedir. Matiana Travel’in karşı tarafında saÄŸdan ayrılan Ayvazefendi Sokağı’ndan yaklaşık 100 m kadar giderseniz Bezirhane Kilisesi’ne ulaÅŸabilirsiniz. Kayaya oyularak yapılmış olan kilise sonraki yıllarda bezir yağı imalathanesi olarak kullanıldığından bugün Bezirhane Kilisesi adıyla anılmaktadır. Bezirhane olarak kullanıldığı dönemde kilisenin içi tamamen isle kaplanmıştır. Kilise 6 büyük sütun üzerine oturtulmuÅŸtur. Sütunlar Roma tarzını çaÄŸrıştırmaktadır. Sütunlardan bugün dördü ayaktadır. Yapıldığı dönemde fresksiz olarak yapıldığını tahmin ettiÄŸimiz kilise büyük boyutları ile dikkati çekmektedir.

Yusuf Koç Kilisesi
GeçmiÅŸte güvercinlik olarak kullanılmış olan bu kilise adını güvercinliÄŸin sahibinden almaktadır. Terminalin bulunduÄŸu meydandan Karşıbucak Caddesi’ne girdiÄŸinizde Ottoman House’un karşı tarafında saÄŸdan ayrılan Adnan Kahveci Sokağı’ndan yaklaşık 250 m kadar giderseniz kiliseye ulaÅŸabilirsiniz. Yolun son 50 m’si patika biçimindedir ve baÄŸların arasından geçmektedir. Özel mülk olduÄŸu için uzun yıllar ziyarete kapalı kalmıştır. Kiliseye 13 basamaktan oluÅŸan demir bir merdiven aracılığı ile ulaşılmaktadır. Kilise tamamen kaya içine oyularak yapılmıştır.
İki apsisli olan kilise 6 sütun üzerine oturtulmuştur. Ancak bugün sütunların hiç biri ayakta değildir. Bazı sütunlar ise sütun başlıkları yapılmakla birlikte sanırım yer darlığından hiç tamamlanmamıştır. Altı kapatılarak üzeri bezenmiş bir sütunun varlığı bizi böyle düşünmeye itmektedir. Yusuf Koç kilisesi bu yazı çerçevesinde ele aldığımız kiliseler içinde freskleri en iyi durumdaki tek örnektir. Diğer kiliselerin çoğu fresksiz ya da freskleri oldukça tahrip görmüş durumdadır. Bu kilisede yoğun olarak aziz tasvirleri bulunmaktadır. Giriş kapısının hemen sağında ellerinde bir haç tutan Kostantin ve Helena, sağ yan duvarda atlı azizler, sol tarafta Meryem ve müjde sahneleri, İncil yazarı çeşitli azizler ve tavan kubbesinde Gabriel ve Mikhael görülebilir.

DurmuÅŸ Kadir Kilisesi
Adını içinde bulunduÄŸu bağın sahibinden alan bu kiliseye ulaÅŸabilmek için, Göreme Terminali’nin bulunduÄŸu meydandan Karşıbucak Caddesi’ne girmeniz gerekmektedir. Caddenin sonuna doÄŸru Ataman Otel’in karşı tarafında saÄŸdan ayrılan ve MaÅŸat mevkiine giden yola girip yaklaşık 200 m kadar ilerlerseniz kiliseye ulaÅŸabilirsiniz. Kilisenin bulunduÄŸu mevki Karşıbucak (MaÅŸat) olarak bilinmektedir.
DurmuÅŸ Kadir Kilisesi Bazilika planlı ve oldukça etkileyici bir mimariye sahiptir. Tamamen kaya içine oyularak oluÅŸturulmuÅŸ olan bu kilise, Kapadokya’daki diÄŸer kiliselerle kıyaslandığında oldukça büyük boyutludur. Sonraki dönemlerde güvercinlik olarak kullanıldığını bildiÄŸimiz kilisenin 6.-7. yüzyıl yapısı olduÄŸu ve piskoposluk kilisesi olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Dikdörtgen planlı ve üç apsisli olan yapı 6 sütun üzerine oturtulmuÅŸtur. Sütunların ortasındaki bölümde büyük apsis, kenarlarında ise iki küçük apsisler bulunmaktadır. Büyük apsisin giriÅŸinde de biri yıkık iki küçük sütun göze çarpmaktadır. Kilisede içinde dikkati çeken bir diÄŸer unsurda Ana apsisin önünde her iki tarafından üç basamakla çıkılabilen taÅŸtan bir kürsünün bulunmasıdır. Bu kürsünün kilise oyulurken baÅŸtan planlanıp yapılmış olması ilginçtir. Kilise fresksizdir, ancak duvarlarda kabarma biçimde haçlar bulunmaktadır. Kiliseye giriÅŸ bir mezar ÅŸapeli içinden geçerek yapılmaktadır.

Aziz Hieron Åžapeli
Aziz Hieron anısına yapılmış olan mezar ÅŸapeli, Göreme’den Uçhisar’a doÄŸru uzanan yolun sol tarafında bulunmaktadır. Aziz Hieron asker azizlerden biridir. DiÄŸer asker azizler gibi Hieron da ÅŸehit edildikten sonra aziz olarak kabul edilmiÅŸtir. Aziz Hieron, Hıristiyan dünyasının bilinen azizlerinden deÄŸildir. Yerel bir aziz olarak karşımıza çıkmaktadır. Nasıl Ãœrgüp’ten Aziz Yuannes çıktıysa Göreme’den de Aziz Hieron çıkmıştır. Göreme’nin en eski adlarından biri olan Maçcan, aslında Aziz Hieron’un annesinin adıdır. Aziz Hieron III. yüz yılın sonlarına doÄŸru Göreme’de doÄŸdu. Perslerle yapılan savaÅŸlar sırasında Malatya’da büyük baÅŸarılar elde etti. Daha sonra 30 arkadaşı ile birlikte ÅŸehit oldu ve eli kesilerek annesine gönderildi. Bir baÅŸka anlatıya göre de esirlikten kaçıp Göreme’ye geldiÄŸi ve yeraltındaki ÅŸarap mahzenlerine saklanarak kaybolduÄŸu söylenir.
Kapadokya’da birçok kilisede bugün resimlerinin olması bu azize verilen önemi göstermektedir. Göreme’de Tokalı Kilise’de ‘eski kilise’ olarak bilinen ilk yapının sol tarafındaki duvarda büyük boy bir resmi yer almaktadır. Belisırma Köyü’ndeki Direkli Kilise’de direklerden biri üzerinde yine büyük boy resmi görülebilir. Örnekleri çoÄŸaltmak mümkündür. Aziz Hieron adına Göreme’de oyulmuÅŸ olan mezar ÅŸapeli tek apsisli ve dikdörtgen planlıdır. Kaya içine oyularak hazırlanmış olan ÅŸapelin oldukça düzgün olan taÅŸ işçiliÄŸi hemen göze çarpmaktadır. Bir duvarı yıkılmış olan ÅŸapel fresksizdir. Åžapel giriÅŸinde içinde mezar oyukları bulunan bir oda bulunmaktadır. Oda duvarlarında kabartma haçlar görülmektedir. 

Orta Mahalle Kilisesi
Göreme belde merkezinde Orta Mahalle’de bulunmaktadır. Kilisenin bulunduÄŸu yer aslında MemiÅŸ CingitaÅŸ adlı kiÅŸinin evinin içidir. Dıştan bakıldığında tipik bir ev görünümünde olan yapının içinde bir kilise bulunduÄŸunu anlamak mümkün deÄŸildir. Ev bugün terk edilmiÅŸ ve yarı yıkık durumdadır. Kilisenin içi de oldukça kötü ve bakımsız bir halde durmaktadır. Bu haliyle gezilebilecek durumda deÄŸildir. Dikdörtgen planlı ve tek apsisli olan kilise tamamen kaya içine oyularak yapılmıştır. Tavanı kubbeli bir biçimde tasarlanmıştır. Kilisenin üst bölümlerinde sadece kırmızı renkle yapılmış geometrik desenler bulunmaktadır. Alt bölümlerinde ise çeÅŸitli freskler vardır. Freskler arasında apsis kubbesinde Meryem’e müjde sahnesi belirgindir. Kenar duvarlardan birinde ise Aziz Hieron görülebilir.

Not: Bu yazı Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi’nin AÄŸustos 2008 sayısında yayınlanmıştır. Derginin telif hakları ile korunmaktadır. Hiçbir ÅŸekilde kopyalanamaz.
www.cappadociaexplorer.com