İBADETİN GİZLENDİĞİ KANYON

Yazan: Yavuz İşçen
Temmuz 2007

Ihlara Vadisi, kendisini ilk kez görenleri derinden etkilemeyi ve hayret duygusu uyandırmayı gerçekten çok iyi başarıyor. Yüksekliği yer yer 100 m'yi bulan dik kaya duvarlarının çevrelediği vadinin uzunluğu yaklaşık 14 km. Aksaray ilimizin Selime Beldesi ile Ihlara Beldesi arasında kıvrılarak devam eden bu görkemli kanyonun ortasından antik adı Potamus Kapadukus olan Melendiz Çayı akıyor.
Benzersiz doğasının yanı sıra vadi içinde adeta gizlenmiş şekilde yer alan 100 kadar kilise bulunuyor. Bugün daha çok 14 tanesi ziyaret edilen kiliseler vadiyi tarihi ve arkeolojik açıdan da önemli bir gezi yeri haline getirmiş durumda. Vadide yer alan kiliselerden Ihlara Vadisi Açık Hava Müzesi girişinden ulaşılabilen 7 tanesini bu yazımızda sizlere tanıtmak istiyoruz.

Sümbüllü Kilise
Bir manastır kilise şeklinde iki katlı olarak yapılmıştır. Kilisenin içine oyulduğu kayanın dış yüzü düzeltilerek dekoratif bir görünüm kazandırılmıştır. Giriş kapısı doğal etkenler ile dolmuş olan kiliseye bugün dar bir pencereden girilebilmektedir. Kilisede bulunan freskler 10. yüzyıla ve 11 veya 12. yüzyıl başına tarihlenmektedir. Orta kubbede oldukça tahrip edilmiş durumda Pantakrator İsa tasvir edilmiştir. Esas apsiste kucağında İsa ile birlikte Meryem, yanlarında Mikhael ve Gabriel yer almaktadır. Apsisin güney duvarı üzerinde Aziz Paulus'un uykusu ve haber verme sahneleri dikkat çekicidir. Orta mekanda bir nişin içinde Kostantin ve İrene tasvirleri bulunmaktadır.

Ağaçaltı Kilisesi
Danyal Peygamber'i aslanlar arasında gösteren oldukça tahrip edilmiş freske dayanarak Daniel Kilisesi ya da kilise içindeki bir yazıta dayanarak Pantanassa'ya ithaf edildiği düşünüldüğü için Pantanassa Kilisesi adı ile bilinmektedir. Ağaçaltı Kilisesi haç planlı olup kubbeli bir yapıya sahiptir. Kiliseye bugün yıkık durumda olan ana apsisten girilmektedir. Kilisedeki freskler, İkonaklazma (725-843) öncesine veya 9-11. yy arasına tarihlenmektedir. Girişe göre sol kolda, müjde, ziyaret ve doğum ile üç kralın hediye getirişi sahneleri yer almaktadır. Kuzey kolda, Mısır'a kaçış, vaftiz ve Meryem'in ölümü sahneleri bulunur. Batı kolunda geometrik ve bitkisel süslemeler ile Danyal Peygamberi aslanlar arasında gösteren bir sahne vardır. Bu sahnenin solunda İsa'nın doğumunu haber veren üç horoz resmedilmiştir. Kilisenin büyük kubbesinde kısmen daha iyi korunmuş durumda İsa'nın göğe çıkış sahnesi ve etrafında havariler ve peygamberleri gösteren tasvirler yer almaktadır.

Pürenli Seki Kilisesi
Kilise kayaya oyulmuş dört salondan oluşmaktadır. Giriş bölümünden sonra büyük salona, buradan da diğer salonlara geçilmektedir. Salonlardan biri cenaze tören salonu olarak kullanılmıştır ve bu salonun zemininde mezarlar bulunmaktadır. Figürler arasına şeritler halinde yerleştirilmiş bitki ve geometrik motifler dikkat çekicidir. Freskler 10. yy başı ile 12. yy arasına tarihlenmektedir. Kilisenin fresklerinde ağırlıklı olarak İsa'nın hayatından sahneler kullanılmıştır. Peygamberlerin kehaneti, Meryem ve piskoposlar, müjde, ziyaret, çobanların tapınması gibi sahneler görülebilir.

Kokar Kilise
Kokar kilise tek katlıdır ve kayanın içine uzunlamasına oyulmuştur. Bugün kiliseye yıkık durumda bulunan apsisten girilmektedir. Sonradan kayanın içine oyulan iki cenaze salonu ile kilise batıya doğru uzatılmıştır. Bu bölümde zeminde mezarlar görülmektedir. Kilisedeki freskler, 9. yy sonuna veya 11. yy'ın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Kilisenin güney duvarında, müjde, ziyaret ve su deneyi sahnesi ile doğum ve çobanların tapınması sahneleri bulunmaktadır. Batı duvarında Mısır'a kaçış, son akşam yemeği, Yudas'ın ihaneti, İsa'nın yakalanışı ve yargı sahneleri yer almaktadır. Bu duvarın devamında ise çarmıh ve gömülme sahneleri, kubbede de İsa'nın göğe yükselişi sahnesi resmedilmiştir. Kubbenin tam ortasında İsa'yı sembolize eden büyük bir haç yer almaktadır. Etrafında ise havariler bulunmaktadır.

Yılanlı Kilise
Yunan haçı planlı olarak kaya içine oyulmuş bulunan kilisenin asıl girişi yıkılmıştır. Bugün kiliseye, yıkılan giriş koridorunun sonundaki bir bölümden girilmektedir. Yılanlı Kilise gerek planı, gerekse fresklerinin konusu bakımından vadideki diğer kiliselerden farklılık gösterir. Fresklerde İncil'de yer alan konuların yanı sıra öteki dünya ile ilgili konulara da yer verilmiştir. Freskler, 9. yy veya 11. yy'ın ilk yarısı ile 12. yy arasına tarihlenmektedir. Kilisenin batı duvarının alt bölümünde yılanların saldırısına uğramış, günahkar dört çıplak kadın tasviri bulunmaktadır. Bu freske dayanılarak kiliseye Yılanlı Kilise adı verilmiştir. Aynı duvar üzerinde son yargı sahnesi dikkat çekicidir. Burada 24 din görevlisi ve Sivas'lı (Sebaste) 40 şehidin portreleri bulunmaktadır.

Karanlık Kale Kilisesi
Bir manastır kilise olarak kaya içine oyulmuştur. İçinde fresk bulunmayan kilisenin 9-10. yy veya 11. yy ortalarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Kilisede kare ve haç motifli kabartmalar dikkat çekicidir. Kuzeydoğusunda yer alan haç planlı mezar odası küçük kubbelidir ve içinde iki tane mezar bulunmaktadır.

EÄŸritaÅŸ Kilisesi
Eğritaş Kilisesi'nin İkonaklazma (725-843) öncesi yapılmış olduğu ve vadinin erken tarihli ve büyük kiliselerinden biri olduğu düşünülmektedir. Kilisenin batı tarafında bulunan bir bölümü yıkılarak yok olmuş durumdadır. Kilise iki katlı olarak yapılmıştır. Ana yapının altında cenaze törenlerinin yapıldığı bölüm ve bu bölüme açılan mezar odaları bulunmaktadır. Bu odalarda bulunan çeşitli mezarlar bugün de görülebilmektedir. İki katı birbirinden ayıran ahşap zemin sonradan çökmüştür. Bulundurduğu freskler açısından zengin ve dikkate değer bir kilisedir, ancak freskleri oldukça tahrip edilmiştir. Doğu duvarındaki iki ayrı kitabeden kilisenin Meryem'e ithaf edildiği anlaşılmaktadır. İncil'de geçen konulara geniş bir şekilde yer verilmiş olan fresklerde, Bakire Meryem ve meleklerin bir arada gösterildiği sahne renk çeşitliliği açısından dikkat çekicidir. Bu sahne ile birlikte üçlü bir kompozisyon oluşturan, İsa'nın doğumu, Havari St. Pierre'in İsa'yı inkar etmesi ve ayaklarının yıkandığı sahneler kilisenin önemli freskleri arasındadır.

Not: Bu yazı Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi’nin Temmuz 2007 sayısında yayınlanmıştır. Derginin telif hakları ile korunmaktadır. Hiçbir ÅŸekilde kopyalanamaz.
www.cappadociaexplorer.com