Yazan: Yavuz İşçen
Ocak 2010/Ankara
Aksaray, Helenistik dönemden önce ‘Garsaoura’ adı ile bilinmektedir. Garsaoura adının Hitit belgelerinde adı geçen ‘Kursaura’ kenti ile aynı yer olduÄŸu düşünülmektedir. Daha sonraki yıllarda Aksaray, Perslerin bölgede egemen oldukları Kapadokya Krallığı döneminde, Kral Archelaos tarafından yeniden imar edildiÄŸi için ‘Archelais’ adıyla anılmıştır. Bizans döneminde bu isim ‘Taxara’ ÅŸeklinde söylenmiÅŸtir. Osmanlı Devleti döneminde Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıt dönemlerinde bu isim ‘Aksara’, II. Beyazıt’tan sonra ise ‘Aksaray’ ÅŸekline dönüşmüştür. Aksaray merkezde Ulu Cami, EÄŸri Minareli Cami, Zinciriye Medresesi, Somuncubaba Türbesi, Kılıçarslan Türbesi gibi eserler görülebilir.
Aksaray Müzesi
1969 yılından itibaren Zinciriye Medresesi’nde ziyaretçilerini kabul eden müze 2006 yılından itibaren yeni binasına taşınmıştır.
Acemhöyük
Aksaray ilinin 13 km kadar batısında YeÅŸilova Köyü sınırları içinde bulunmaktadır. M.Ö. 3000’lerden itibaren yerleÅŸime sahne olmuÅŸtur.
Aziz Mamas Mezarı ve Kilisesi
Aziz Mamas’ın mezarı ve adına yapılmış olan kilise, Aksaray merkeze baÄŸlı eski adı Mamasun olan Gökçe Köyü içindedir.
Ağzıkara Han
Aksaray-NevÅŸehir yolunun 15. km’sinde bulunmaktadır. Anadolu Selçukluları döneminde 1231 tarihinde Alaaddin Keykubat tarafından yapımına baÅŸlanan han, 1239’da Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından tamamlanmıştır.
Ãœresin Han (Tepesidelik Han)
Aksaray-Nevşehir yolunun 21 kilometresinde bulunmaktadır.
Alay Han
Aksaray-NevÅŸehir yolunun 35. km’sinde bulunmaktadır. Adını sonraki dönemlerde yakınında bulunan köyden almıştır.
Sultanhanı
Sultanhanı Beldesi’nde yer almaktadır. Beldeye ulaÅŸabilmek için Aksaray-Konya yolu takip edilmelidir. Bu yolun 42. km’sinde Sultanhanı’na ulaşılır.
Helvadere
Mokisos Antik Kenti
Roma ve Bizans dönemine ait önemli bir yerleÅŸim yeri olduÄŸunu bildiÄŸimiz Mokisos, Helvadere’nin 1 km kadar güneyinde bulunmaktadır. Daha çok Erken Bizans döneminden kalma çeÅŸitli yapı kalıntılarının görülebileceÄŸi kent geniÅŸ bir alana yayılmış durumdadır. Mokisos’da bugün büyük taÅŸlarla yapılmış duvarlar ve iki kilise kalıntısı dikkat çekicidir. Bunlardan biri Kemerli Kilise diÄŸeri ise Kara Kilise’dir.
Süt Kilise
Helvadere Beldesi’nin 1 km kadar güneybatısında kalmaktadır. Hasan Dağı tırmanışlarında kamp yeri olarak kullanılan alanın yanındadır.
Yardıbaş Kilise
Helvadere Beldesi’nin 2 km kadar güneybatısında Karbeyaz otelin yakınındadır.
Bozboyun Kilise
Helvadere Beldesi’nin 3 km kadar güneybatısındadır.
Tepe Kilisesi
Helvadere’nin 3 km kadar güneybatısındadır.
Karahan
Helvadere Beldesi’nin 2.5 km güney batısında bulunan bir Selçuklu hanıdır. Ashab-ı Kehf Hanı da denmektedir.
Kale Kilisesi
Yenipınar Köyü yakınındadır.
Sarıgöl Kilisesi
Yenipınar Köyü’nün 3 km kadar kuzeydoÄŸusunda Sarıgöl’ün bitiÅŸiÄŸindedir.
Anatepesi Kilisesi
Karkın-Aksaray yolu üzerindeki Karaören’in 3 km kadar güneyindedir. Burada kiliseden çevrilmiÅŸ bir cami bulunmaktadır.
Çanlı Kilise
Karkın-Aksaray yolu üzerinde Akhisar Köyü’nün 7 km kuzeydoÄŸusunda bulunmaktadır. 11. yy yapısı olan kilise, kesme taÅŸlardan inÅŸa edilmiÅŸtir.
Hasan Dağı
Dağın yerini tarif etmeye gerek yok. O’nu Aksaray’da her yerden görebilirsiniz. Volkanik bir daÄŸ olan Hasan Dağı 3268 m yüksekliktedir.
Eskil
Tuz Gölü Kuş Gözlem Alanı
Türkiye’nin ikinci büyük gölüdür. Tuz Gölü kuÅŸ gözlem bölgesine EÅŸmekaya Sazlığı yolundan Eskil beldesine doÄŸru devam edilerek gidilmektedir. Gözlem bölgesi Eskil’in 10 km kadar kuzeybatısındadır.
EÅŸmekaya
Eşmekaya Sazlığı kuş gözlem alanı
Eskil Ä°lçesi’ne baÄŸlı EÅŸmekaya beldesi sınırları içinde bulunmaktadır.
Gülağaç
Aşıklı Höyük
Aksaray’ın GülaÄŸaç ilçesi Kızılkaya Köyü yakınlarındadır. Melendiz Çayı’nın kenarında yer alan höyükte Ä°stanbul Ãœniversitesi Prehistor¬ya bölümünden Prof. Dr. Ufuk Esin baÅŸkanlığında kazı ve araÅŸtırma çalışmaları sürdürülmektedir. Yürütülen çalışmalar sırasında Neolitik yaÅŸama iliÅŸkin önemli bir yerleÅŸim merkezi ortaya çıkartılmıştır.
Musular Höyüğü
Aksaray’da, Aşıklı Höyük ile aynı bölgede, Kızılkaya Köyü’nün 1 km kadar güneyinde yer almaktadır. Çanak çömleksiz ve çanak çömlekli Neolitik dönem olmak üzere iki yerleÅŸim evresine sahiptir.
Güvercinkayası Höyüğü
Aksaray’ın GülaÄŸaç ilçesine baÄŸlı Çatalsu/Apsarı Köyü'nün yaklaşık 1 km batısında, Mamasun Baraj Gölü taÅŸkın alanı kıyısında bulunmaktadır. Kalkolitik döneme tarihlenen bir yerleÅŸim yeridir.
Bekar Sultan Türbesi
İlçenin 2 km kadar doğusunda, Bekarlar Köyü ile ilçe merkezi arasında yer almaktadır. Sekiz yüzlü olan türbe dört köşe bir temel üzerine oturtulmuştur.
Güzelyurt
Güzelyurt’un Roma ve Bizans dönemlerinde adının Karballa olduÄŸu biliniyor. Rumların sonradan Kalvari ÅŸeklinde kullandıkları bu isim, Türkler tarafından bu addan türetilerek uzun yıllar Gelveri olarak kullanılmış. Cumhuriyet sonrası 1931 yılında bucak merkezi haline getirilen köyün adı 1965 yılından sonra Güzelyurt olarak TürkçeleÅŸtirilmiÅŸ. Güzelyurt 1989 yılında ilçe merkezi haline getirilmiÅŸ.
Güzelyurt Evleri
Rumlar, Güzelyurt’da gerçekten çok güzel evler yapmışlar. Güzelyurt’un eski evlerini görebilmek için sokak aralarını şöyle bir dolaÅŸmak yeterli olur.
Karballa Otel binası
Güzelyurt’a 1856’da Rumlar tarafından dini amaçlı eÄŸitim vermek amacıyla bir de okul yapılmıştı. Bina, 1986 yılında restore edildikten sonra bugün Karballa Otel olarak hizmet veriyor.
Cami Kilise (Gregorius Teologos)
Bizans Ä°mparatoru Teodosius tarafından 385 yılında Güzelyurt’a bir kilise yaptırılmış ve kiliseye Gregorius Teologos’un adı verilmiÅŸtir. Bugün Güzelyurt AÅŸağı Mahalle’de yer alan ve genellikle ‘Cami Kilise’ adı ile bilinen kilise burasıdır.
SiviÅŸli Kilise (Aziz Anargirios)
Cami Kilise’nin hemen karşı tarafındaki kayalık küçük bir tepe üzerindedir. Büyük bir kısmı kayaya oyulmuÅŸ olan kilisenin bir kısmı da kesme taÅŸlarla örülmüştür.
Koç Kilisesi
Bir zamanlar Hacı Saadet Koç adlı kişi bu kiliseyi depo olarak kullanıldığından kilise bu isimle anılmaktadır.
Cafarlar Kilisesi
Koç Kilisesi ile aynı kaya bloğu üzerinde 150 m kadar ileride yer almaktadır. Güzelyurt kiliseleri içinde freskleri en iyi durumda bulunan kilise burasıdır.
Manastırlar Vadisi ve kiliseleri
İlçe merkezinin 2 km kadar güneybatısından başlayan Manastırlar Vadisi yaklaşık 4 km uzunluğundadır. İçinde bugün görülebilen sekiz kilisenin yer aldığı vadi, aynı Ihlara Vadisi gibi dik kayalıklarla çevrili bir kanyon görünümündedir.
Kalburlu Kilise (Aziz Epthemios Kilisesi): Manastırlar Vadisi’nin kuzey tarafında bulunmaktadır. Eski kaynaklarda 690 yılında Aziz Simeon tarafından yaptırıldığı belirtilen kilisenin adı ‘Aziz Epthemios’ olarak geçmektedir.
Kömürlü Kilise: Manastırlar Vadisi’nin güney tarafında yer alan tek kilise Kömürlü Kilise’dir.
Gaziemir Yeraltı Şehri
Güzelyurt ilçesine baÄŸlı olan Gaziemir Köyü, Güzelyurt’a 18 km uzaklıktadır. Yeraltı ÅŸehri içinde, iki kilise, bir ÅŸarap yapım atölyesi ve bol miktarda ÅŸarap küplerine rastlanmıştır. Bu kalıntıların yanı sıra, erzak depoları, hayvan barınakları, tandır ocakları, hamam ve çeÅŸitli yaÅŸama alanları görülebilmektedir.
Kızıl Kilise
Kapadokya bölgesinde taÅŸtan yapılmış kiliseler içinde en dikkat çekici olanlarından birisidir. Çiftlik-NiÄŸde yolu üzerinde, ilçe merkezine 6 km uzaklıktaki Sivrihisar Köyü’nde bulunmaktadır.
Analipsis Kilisesi (Yüksek Kilise)
Analipsis Höyüğü üzerinde kurulu olan 19. yy’da yapılmış bir Rum kilisesidir. Kilisenin batı giriÅŸ kapısının kemer taÅŸları üzerinde her bir taÅŸa bir rakam gelecek ÅŸekilde 1894 tarihi yazılıdır.
Ihlara
Güzelyurt ilçesine baÄŸlı olan Ihlara beldesi, Melendiz Çayı’nın kenarına kurulmuÅŸ ÅŸirin bir yurt köşemiz. Ihlara Vadisi’ne hakim konumda vadinin giriÅŸinde yer alan Ihlara beldesinin adı bir dönem deÄŸiÅŸtirilerek YeÅŸilyurt olarak kullanılmış.
Ihlara Vadisi (Peristrema)
Ihlara Vadisi, kendisini ilk kez görenleri derinden etkilemeyi ve hayret duygusu uyandırmayı gerçekten çok iyi baÅŸarıyor. YüksekliÄŸi yer yer 100 m’yi bulan dik kaya duvarlarının çevrelediÄŸi vadinin uzunluÄŸu yaklaşık 14 km. Vadi içinde Melendiz Çayı’nın her iki yakasında adeta gizlenmiÅŸ ÅŸekilde yer alan 100 kadar kilise bulunuyor. Bugün 12 tanesi ziyarete uygun olan Ihlara Vadisi kiliselerini iki etap halinde gezmek kanımızca en uygun olanı.
Sümbüllü Kilise: Bir manastır kilise şeklinde iki katlı olarak yapılmıştır.
AÄŸaçaltı Kilisesi: Danyal Peygamber’i aslanlar arasında gösteren oldukça tahrip edilmiÅŸ freske dayanarak Daniel Kilisesi ya da kilise içindeki bir yazıta dayanarak Pantanassa’ya ithaf edildiÄŸi düşünüldüğü için Pantanassa Kilisesi adı ile bilinmektedir.
Pürenli Seki Kilisesi: Kilise kayaya oyulmuş dört salondan oluşmaktadır.
Kokar Kilise: Tek katlıdır ve kayanın içine uzunlamasına oyulmuştur.
Yılanlı Kilise: Yunan haçı planlı olarak kaya içine oyulmuş bulunan kilisenin asıl girişi yıkılmıştır.
Karanlık Kale Kilisesi: Bir manastır kilise olarak kaya içine oyulmuştur. İçinde fresk bulunmayan kilisenin 9-10. yy veya 11. yy ortalarında yapıldığı tahmin edilmektedir.
EÄŸritaÅŸ Kilisesi: EÄŸritaÅŸ Kilisesi’nin Ä°konoklast (726-843) öncesi yapılmış olduÄŸu ve vadinin erken tarihli ve büyük kiliselerinden biri olduÄŸu düşünülmektedir.
Belisırma
Güzelyurt Ä°lçesi’ne baÄŸlı küçük bir köy olan Belisırma, tam olarak Ihlara Vadisi’nin ortasında yer alıyor. Tipik bir Anadolu köyü görmek isteyenler için bulunmaz bir fırsat. Köy çevresinde kısa yürüyüşlerle görebileceÄŸiniz 5 önemli kilise yer alıyor.
Direkli Kilise: Melendiz Çayı’nın batı kenarında yer almaktadır. Belisırma Köyü’ne batıdan inen yolun saÄŸ tarafında yol kenarında bulunur.
Bahattin Samanlığı Kilisesi: Melendiz Çayının batı kenarında yer almaktadır. Direkli Kilise’den Ihlara yönüne doÄŸru vadi takip edildiÄŸinde 50 m kadar ileride bulunur.
Kırk Dam Altı Kilisesi (Aziz Georgios Kilisesi): Melendiz Çayı’nın batı kenarında yer alan diÄŸer bir kilise de Kırk Dam Altı Kilisesi’dir. Bahattin Samanlığı Kilisesi’nden Ihlara Beldesi yönüne doÄŸru vadi takip edilerek 10 dakika kadar yürünürse kiliseye ulaşılabilir.
Ala Kilise: Melendiz Çayı’nın doÄŸu kenarında yer alan kiliselerdendir. Belisırma Köyü’nün kuzey tarafında hemen köy yerleÅŸimi içinde bulunan kilise, Güzelyurt’a giden yol üzerinde saÄŸ tarafta yer almaktadır.
Karagedik Kilisesi (Aziz Ermolaos Kilisesi): Melendiz Çayı’nın doÄŸu tarafında yer almaktadır. Belisırma Köyü’nde eskiden yaÅŸayan Rumlar bu kiliseyi “Saint Ermolaos” olarak adlandırıyorlardı.
Yaprakhisar
Ihlara Vadisi’nin bitim noktasında bulunan Yaprakhisar Köyü, Güzelyurt ilçesine baÄŸlı küçük bir köy. Yaprakhisar Köyü’nde köyün karşısında bulunan vadinin doÄŸu yakasında iki kilise bulunmaktadır. Bunlar köyden vadiye giden yol üzerinde bulunan köprünün sağındaki Davullu GüvercinliÄŸi Kilisesi ve köprünün solunda yer alan Koyunağılı Kilisesi’dir.
Ziga Kaplıcaları
Yaprakhisar Köyü’nde bulunan Ziga kaplıcaları Aksaray’a 30, Güzelyurt’a 18 km uzaklıktadır.
Selime
Ihlara Vadisi’nin bitiminde, Melendiz Çayı ile onun hemen arkasındaki kayalık kütle arasına yerleÅŸmiÅŸ olan Selime beldesi, Güzelyurt ilçesine baÄŸlı. Bu sevimli belde, bölgeye gelen turların uÄŸrak noktalarından önemli birini oluÅŸturuyor.
Selime Katedrali
Selime beldesi içinde bulunan yüksekçe kaya kütlesi, burada yaşamış çeşitli uygarlıklar tarafından oyularak kale, sığınak, ibadet ve mezar yeri olarak kullanılmıştır.
Kaya Manastırı Kilisesi
Kilise iki sıra halinde dizilmiş görkemli sütunları ve bu sütunlar üzerine oturtulmuş kemerleri ile dikkati çeker.
Selime Sultan Türbesi
Ali Paşa Türbesi adıyla da bilinen türbe, Selime beldesi kabristanı içinde bulunmaktadır.
Taşpınar halıları
Aksaray’ın 20 km kadar güneyinde bulunan TaÅŸpınar, el dokuması halıları ile ünlüdür. Atkı ve çözgülerinin yün olması ve kök boya ile yapılmaları bu halılara olan ilgiyi artırmıştır.
Not: Bu yazı “Kapadokya YaÅŸam ve Gezi Rehberi - 2010” kitabından özetlenerek yayınlanmıştır. Kitabın telif hakları ile korunmaktadır. Hiçbir ÅŸekilde kopyalanamaz. www.cappadociaexplorer.com
