Yazan: Yavuz İşçen
Mayıs 2008

TahsinaÄŸa Kütüphanesi, kuruluÅŸu çok eskilere, Osmanlı Devleti padiÅŸahlarından Abdülmecit dönemine kadar giden bir kütüphane. PadiÅŸahın, sarayından deve kervanı ile gönderdiÄŸi çoÄŸu el yazması 817 cilt eserin Ä°stanbul’dan yola çıkmasıyla baÅŸlayan öykü, sonraki yıllarda ülkemizde seyyar kütüphaneciliÄŸin temellerinin atılmasına ve ‘EÅŸekli Kütüphaneci’ adıyla dünya çapında üne kavuÅŸan kütüphane müdürü Mustafa Güzelgöz’e kadar birçok küçük ama çarpıcı öyküyü de içinde barındırıyor.

Tanzimat Fermanı ve eğitim hamlesi
Osmanlı Devleti padiÅŸahlarından Abdülmecit’in ÅŸehzadeliÄŸi sırasında sarayda çok iyi eÄŸitim alarak yetiÅŸtiÄŸi biliniyor. Abdülmecit 1839 yılında tahta geçtikten sonra aldığı eÄŸitimin de etkisiyle Osmanlı tarihinde ‘Tanzimat Fermanı’ olarak bilinen ve batılılaÅŸma anlamında geniÅŸ etki yaratan yenilikçi bir hareket baÅŸlatmıştır. Bu yenilikler arasında eÄŸitimle ilgili olanlar oldukça fazladır. Hatta bugünkü eÄŸitim sistemimizin temellerinin o yıllarda atıldığını söylemek yanlış olmaz. Okumaya ve ilme düşkün olan padiÅŸah Abdülmecit zamanında birçok yeni okulun yanı sıra çeÅŸitli kütüphaneler de kurulmuÅŸtur.

Tahsinağa sarayın kızlar ağası
TahsinaÄŸa Kütüphanesi’nin öyküsü iÅŸte bu dönemde, Abdülmecit’in padiÅŸahlığı sırasında baÅŸlamaktadır. Bugün kütüphaneye adını veren TahsinaÄŸa, ilk baÅŸlarda Osmanlı sarayında bahçıvan olarak çalışmaktadır. Sonradan sarayın harem kısmının idaresinden sorumlu olan kızlar aÄŸası görevine yükseltilir. Kızlar aÄŸası, Osmanlı sarayında önemli bir mevkiidir. Sıralamada sadrazam ve ÅŸeyhülislamdan sonra gelir. TahsinaÄŸa son olarak sarayın kütüphanesinde görev almıştır. Saray kütüphanesinin düzeninden, padiÅŸahın istediÄŸi kitapların temininden ve okunan kitapların geri alınmasından sorumlu olan TahsinaÄŸa, padiÅŸaha oldukça yakın bir konumda bulunuyordu.
TahsinaÄŸa’nın Ãœrgüplü olup olmadığı tam olarak bilinmiyor. Ancak yakın arkadaşı Ãœrgüplü Hacı DerviÅŸ’in, Ãœrgüp’e bir kütüphane kazandırmak için TahsinaÄŸa’dan yardım istediÄŸini biliyoruz. TahsinaÄŸa’nın konuyu uygun ÅŸekilde padiÅŸaha iletmesinden sonra, Abdülmecit Saray kütüphanesinde bulunan ve çoÄŸu el yazması kitapların iki ya da üç örnek olanlarından bir örneÄŸinin Ãœrgüp’te kurulacak bir kütüphaneye gönderilmesini uygun bulur. Ancak önce Ãœrgüp’te kütüphanenin yeri yapılacak, sonra da kitaplar gönderilecektir.

Temenni Tepesi’nde kütüphane açılıyor
Hacı DerviÅŸ, padiÅŸahın bu sözü üzerine hemen Ãœrgüp’te kütüphane binasının yapımı için çalışmalara baÅŸlar. Ãœrgüp’te bugün Temenni Tepesi olarak bilinen yerde tek odalı kümbet ÅŸeklindeki binayı inÅŸa eder. 1855 yılında bina tamamlanır ve hem kütüphane hem de medrese olarak hizmet vermek üzere açılır. Kütüphanenin ilk kitapları padiÅŸahın Ä°stanbul’dan develere yükleterek gönderdiÄŸi 817 cilt eserden oluÅŸmaktadır. Bu eserler arasında yer alan bazı el yazmaları bugün de kütüphaneye gelen okuyucuların ilgisini çekmektedir. Kütüphaneye ‘TahsinaÄŸa Kütüphanesi’ adı verilir. Hacı DerviÅŸ kütüphanenin ilk müdürüdür ve bu görevini 39 yıl boyunca sürdürür. 1894 yılında bu görevi oÄŸlu Nail DerviÅŸ’e devreder. Nail DerviÅŸ kütüphaneyi 20 yıl idare eder.

Kütüphanenin taşınması
1914 yılında TahsinaÄŸa Kütüphanesi, Åžeyhülislam Hayri Efendi’nin çabalarıyla Osmanlı Devleti’nde vakıflarla ilgili iÅŸleri yürüten Evkaf Nezareti’ne baÄŸlanmıştır. Aynı yıl kütüphane Temenni Tepesi’ndeki yerinden, Ãœrgüp’te bugünkü KaramanoÄŸlu Camisi’nin yanındaki tek odalı binaya taşınmıştır. 1923 yılında Cumhuriyetin kurulmasından bir yıl sonra, halifelik ve Evkaf Nezareti kaldırılmıştır. Aynı yıl Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkartılarak bütün medreseler kapatılmıştır. Bu tarihten sonra kütüphane Milli EÄŸitim Bakanlığı’na baÄŸlı olarak çalışmıştır. TahsinaÄŸa Kütüphanesi 1914-1936 yılları arasında 24 yıl boyunca Kemali Hoca tarafından idare edilmiÅŸtir. Kemali Hoca döneminde kütüphane önceleri Halkevi, sonradan Hilal-i Ahmer (Kızılay) ve son olarak da Türk Hava Kurumu binası olarak hizmet etmiÅŸ bulunan binanın yanında tek odalı bir yere taşınmıştır (1934).

Eşekli kütüphane dönemi
1936’dan sonra Kemali Hoca’nın oÄŸulları Hasan Efendi ve Mahmut BaltacıoÄŸlu sırası ile kütüphaneyi idare etmiÅŸlerdir. Daha sonraki yıllarda Talat Patçı ve Åževkiye Aydemir kütüphanede görev almışlardır. Åževkiye Aydemir’in 1944 yılında görevinden ayrılmasından sonra, adı sonradan dünya çapında ‘EÅŸekli Kütüphaneci’ olarak ünlenecek Mustafa Güzelgöz kütüphane müdürü olmuÅŸtur.
Mustafa Güzelgöz’ün göreve baÅŸladığı yılda kütüphanedeki kitap sayısı kayıtlara göre 2300 cilttir. Mustafa Güzelgöz 1972 yılında emekli olduÄŸunda kütüphanede 200 bin kitap bırakmıştır. Sadece bu rakam bile Mustafa Güzelgöz’ün 28 yıllık çalışma hayatı boyunca yaptıklarının büyüklüğünü bize anlatmaya yeter. Yürüttüğü çalışmanın boyutunu anlayabilmek açısından, 1990 yılında tüm Türkiye’de ödünç verilen kitap miktarının üçte biri kadar kitabı, Mustafa Güzelgöz’ün 1961 yılında sadece Ãœrgüp’ün köylerine dağıttığını söylemek sanırız yeterli olur.

Kütüphane bugünkü binasına kavuşuyor
Mustafa Güzelgöz’ün Ãœrgüp’e daha büyük bir kütüphane yapabilmek için çeÅŸitli engellerle karşılaÅŸmasına raÄŸmen yoÄŸun bir çaba gösterdiÄŸini biliyoruz. Bu çabalar sonucu 1952 yılında TahsinaÄŸa Kütüphanesi’nin yeni binası inÅŸa edilmiÅŸtir. Binanın hükümet konağı olarak kullanılmak istenmesi üzerine kitaplar vakit kaybedilmeksizin öküz arabası ile yeni binaya taşınmıştır. TahsinaÄŸa Kütüphanesi bu yıllarda tek katlıdır. Toplam iki oda ve iki deposu bulunmaktadır. 1955 yılında kütüphane binası Belediye’den 30 bin TL’ye satın alınmıştır. Aynı yıl bahçesine çamlar dikilip, küçük bir havuz yapılmıştır. 1966 yılında ise kütüphaneciliÄŸin önderlerinden Adnan Ötüken’in 50 bin TL para yardımı ile yaptırılan kütüphanenin ikinci katı törenle hizmete açılmıştır. Böylece kütüphane son ÅŸeklini almıştır. Bugün TahsinaÄŸa Kütüphanesi Ãœrgüp ilçe merkezinde aynı yerde ve aynı binada hizmetini sürdürmektedir.

Not: Bu yazı Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi’nin Mayıs 2008 sayısında yayınlanmıştır. Derginin telif hakları ile korunmaktadır. Hiçbir ÅŸekilde kopyalanamaz.
www.cappadociaexplorer.com