Röportaj: Ayça Olcaytu İşçen

FotoÄŸraflar: Eda Elif Tibet

Ä°ngiltere’deki Kent Ãœniversitesi’nde sosyal antropoloji okuyan Eda Elif Tibet, kültürel miras alanında çevre ve ev etkileÅŸimleri üzerine hazırladığı yüksek lisans tezi için seçtiÄŸi Kapadokya’da “28 Days on the Moon” isimli bir belgesel çekti. Baba tarafından Göremeli ve NevÅŸehirli olan Tibet, ön hazırlıklarına 2007’de baÅŸladığı filminin çekimlerini Eylül 2011’de tamamladı. Montaj çalışmasından sonra ilk gösterimi Kapadokya’da yapılan belgesel, Ä°talya, Yeni Zelanda ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri’nde çeÅŸitli üniversite ve festivallerde izleyiciyle buluÅŸtu. Üç farklı köyden dokuz ayrı kiÅŸinin turizme ve onun beraberinde getirdiÄŸi deÄŸiÅŸime olan bakış açılarını gündelik hayatlarından kesitlerle aktaran belgeselin ilk televizyon gösterimi ise 08 Haziran 2012 günü saat 22:00’de Ä°Z TV’de gerçekleÅŸecek. Biz de, Kapadokya turizmine bölge insanının gözünden bakan Elif Eda Tibet’e ulaÅŸarak, çekimlere baÅŸlamadan üç ay önce kaybettiÄŸi babasına ve atalarına ithaf ettiÄŸi belgeseliyle ilgili merak ettiklerimizi sorduk; o da tüm içtenliÄŸiyle yanıtladı.

“28 Days on the Moon” neyi anlatıyor? Neden Kapadokya’yı seçtiniz?

Ä°stanbul Bilgi Ãœniversitesi Ekonomi Bölümü’nden 2008 yılında mezun olduktan sonra bir yıl boyunca Hindistan’daki ileri gelen bir MBA üniversitesinde iÅŸ geliÅŸtirme departmanında çalıştım. Bu sırada da insan ve kültür çalışmalarına büyük bir ilgi duyduÄŸumu fark ettim. Böylece, Ä°ngiltere’ye gidip Kent Ãœniversitesi Sosyal Antropoloji Bölümü’nde burslu asistan öğrenci olarak çalışmaya baÅŸladım. Tez konumu da, kültürel miras alanında çevre ve ev etkileÅŸimleri üzerine çok ilginç ve sıradışı bir etnografi sunduÄŸunu düşündüğüm Kapadokya’da gerçekleÅŸtirmek üzere seçtim. Bu enteresan etkileÅŸimleri ve çok tartışmalı kültürel miras konusunu sadece akademisyenlerle deÄŸil, aynı zamanda daha geniÅŸ kitlelerle de paylaÅŸmak istediÄŸim için belgesel çekme ihtiyacını duydum.

Kapadokya’daki resmi akademik çalışmalarıma 2009 yılında baÅŸladım. Ancak, yabancı ve yerli arkadaÅŸlarımı gezdirmek amacıyla bölgeyi 2007’den beri ziyaret ediyorum. Ziyaretlerim sırasında kurduÄŸum dostluklar sayesinde, bölgedeki aşırı otelleÅŸmenin getirdiÄŸi deÄŸiÅŸime, aşırı yükselen ev fiyatlarıyla beraber ev sahibi olamayan, turizmden diÄŸerleri kadar nasibini almamış insanların yaÅŸadıkları sıkıntılara tanık oldum. Bu sürecin insanları evsiz ve köysüz bıraktığını gördüm. Yüzyıllardır süregelen, doÄŸayla ve hayvanlarla, özellikle de güvercinlerle iç içe yaÅŸayarak peribacalarını, evlerini ve kültürlerini hem canlı hem de korunaklı tutan insanların bölgeden ayrılışlarıyla beraber, peribacalarının tahrip olup yıkılışlarına tanık oldum. Ayrıca, bölgede sadece Hıristiyan mezarlıklarının, fresklerin ve gereÄŸinden fazla yapılan balon uçuÅŸlarının, çevreyi kirleten ATV’lerin aşırı bir ÅŸekilde pazarlanmasından rahatsızlık duydum ve Kapadokya’yı Kapadokya yapanın her ÅŸeyden önce insanları olduÄŸunu vurgulamak istedim.

“28 Days on the Moon”, üç farklı köyden dokuz ayrı kiÅŸinin turizme ve onun beraberinde getirdiÄŸi deÄŸiÅŸime olan bakış açılarını gündelik hayatlarından kesitlerle aktarıyor. Belgesel; arıcılıkla ilgilenen sıradışı bir adam, pansiyon sahibi güzel ve zeki bir kadın, yılların halı dokumacısı erdemli bir ana, köklerine baÄŸlı kültürünü savunan bir emektar, zanaatını sürdürmeye çalışan bir oniks ustası, giriÅŸimci bir mücevherci, baÄŸcılık geleneklerine sadık kalmış Ortahisarlı bir çift ve oldukça yürekli olan emektar bir hanımın hayatla olan mücadelesinden kesitler sunuyor.

Belgeselinizde yer alan kiÅŸilerle nasıl iletiÅŸime geçtiniz? Çalışmanıza yaklaşımları nasıl oldu? 

Kapadokya’yı her ziyaretimde, birbirinden güzel dostluklar kurma ÅŸansım oldu. Bir ziyaret ettiÄŸimi, her gidiÅŸimde ziyaret etmeye devam edince, zannedersem gelip geçici turistlerden biri olmadığımı anladılar ve beni sevip saymaya baÅŸladılar. Zaman ilerledikçe de projem doÄŸrultusunda yapmak istediklerimi ciddiye almaya baÅŸladılar. Özellikle teyzelerle çok iyi iletiÅŸim kurma ÅŸansım oldu. Onlarla vakit geçirip sohbet etmek, iÅŸlerine yardımcı olmak istediÄŸimi söylediÄŸimde beni neÅŸeyle karşıladılar. Belgeselimde yer alan çoÄŸu kiÅŸi, bu uzun tanışıklık sürecinin ardından bulduÄŸum cesaretle ikna ettiÄŸim kiÅŸilerdir. Onlar benim için sadece belgeselimde yer alan kiÅŸilerden de öte, hayatımın en zor ve yaslı zamanında bana ışık tutmuÅŸ, destek olmuÅŸ deÄŸerli aÄŸabeylerim, ablalarım ve büyüklerimdir.

Çekimleri hangi tarihler arasında yaptınız? İlk gösterim nerede, ne zaman oldu?

Çekimleri Eylül 2011’de, 28 günde tamamladım; montajı ise Ocak 2012’de bitti. Belgeselimin adı da bu yüzden “Ay Ãœstünde 28 Gün”dür. Kapadokya’ya ve üzerindeki sıradışı yaÅŸam ÅŸekline büyük bir ilgi duyuyorum. Bu ÅŸekilde adlandırırsam baÅŸkalarına da ilgi çekici gelebileceÄŸini düşündüm. Ä°lk gösterim, Ä°talya’daki bir görsel antropoloji festivalinde, 08 Aralık 2011’de gerçekleÅŸti. Geleneksel olmayan, deneysel bir yaklaşım benimsediÄŸim için bu festivaldeki akademisyenlerin belgeselim hakkında ne düşüneceÄŸi benim için önemliydi. BeklediÄŸimden daha çok ilgi ve kabul gördü. Ä°zleyenler, Kapadokya’ya ve insanlarına hayran kaldılar.

Belgeseliniz için sık sık Kapadokya’ya gelmiÅŸsiniz ve uzun süre kalmışsınız. Maliyeti nasıl karşıladınız? ÖrneÄŸin sponsor desteÄŸi aldınız mı? 

Sponsor desteÄŸim yoktu, aslında hiç de aramadım. Düşük bütçeyle de iyi iÅŸler çıkarılabileceÄŸine inanıyorum. Annemin bana hediye ettiÄŸi dijital HD SLR’ımdan ve bölge insanının yardımseverliÄŸinden baÅŸka bir desteÄŸim yoktu. Özellikle Kapadokya Akademi ve Fairy Chimney Inn Guest House’un kurucusu, antropolog Dr. Andus Emge ile eÅŸi Gülcan YücedoÄŸan Emge beni defalarca pansiyonlarında konuk ettiler. Bana her konuda, sonsuz destek verdiler. Onlar olmadan Kapadokya’da bu kadar rahat edebilir miydim bilmiyorum. Aynı ÅŸekilde, misafirperverliklerinden ötürü Ekrem ve Metin kardeÅŸlere, Coco Cave Guest House’ta bana çok iyi indirimlerde ve ikramlarda bulundukları için ayrıca çok teÅŸekkür etmek istiyorum.

Belgeseli baÅŸtan sona kendi başıma çekip, montajladım. Sonrasında çok yetenekli bir editör olan Tufan Bora’yla tanıştım. Onun sayesinde belgeselim, anlatış biçimi ve içerik açısından bir kaç seviye birden atlamış oldu. Çok deÄŸerli müzisyen arkadaÅŸlarım Tunç TandoÄŸan’a (belgeselde improvize temir komuz çalan sıradışı bir müzisyen), Türkiye’nin meÅŸhur kontrbasçısı Ozan MusluoÄŸlu’na ve Türk folk jazz’ın çok deÄŸerli öncüleri Alain Blesing ile eÅŸi Senem Diyici’ye muhteÅŸem müziklerini kullanma izni verdikleri için sonsuz teÅŸekkür ediyorum.

Kapadokya'daki gösterimlerle ilgili izlenimleriniz neler? Örneğin çalışmada yer alan Kapadokyalılar belgeselinizi izledi mi? İzledilerse nasıl tepkiler verdiler? Aynı şekilde gösterimlere katılan diğer insanların ve yurt dışı gösterimlere katılanların izlenimlerini alabilme fırsatınız oldu mu?

Belgeselin son halini henüz kimse izlemedi. Özellikle belgeselimde yer alan karakterlerin, filmin bitmiÅŸ halini ilk defa televizyonda görmelerini, düşüncelerinin ve hayatlarının bir çok insan tarafından izleneceÄŸini bilerek izlemelerini çok istedim. Bu dileÄŸim de 08 Haziran 2012’de Ä°Z TV sayesinde gerçek olacak. Ä°lk defa belgesel çekmiÅŸ birisi olarak bu anlamda oldukça mutluyum. Ama tabii ki, filmin ilk kesitlerini belgeselde yer alanlarla paylaÅŸtım; düşüncelerini ve endiÅŸelerini dinleyip bir çok farklı fikir ve öneri topladıktan sonra yoÄŸun bir montaj sürecine girdim. Festivaller de bu anlamda çok yardımcı oldu.

Kapadokya’da Babayan Kültür Evi’nde Hollanda yüksek eÄŸitim kurumu iÅŸbirliÄŸinde bir gösterim gerçekleÅŸti. Gösterime Hollandalı master öğrencilerinden oluÅŸan bir grup katıldı. Ä°ÅŸletmecisi ve aynı zamanda çok yönlü bir sanatçı olan Willemijn Bouman bana defalarca teÅŸekkür ederek, belgeselimin yerel perspektif sunduÄŸu için deÄŸerli bir çalışma olduÄŸunu söyledi. Aynı ÅŸekilde belgesel, Yeni Zelandalı ve Abu Dabili öğrencilerle de buluÅŸtu. Yeni Zelanda’da Massey Ãœniversitesi ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri’nde Zayef Ãœniversitesi’nin gerçekleÅŸtirdiÄŸi Orta DoÄŸu Öğrenci Filmleri Festivali’nde gösterime girdi. Onun dışında, dünyanın çeÅŸitli yerlerinden duyup belgeseli izlemek istediÄŸini dile getiren pek çok kiÅŸiye belgeselin kopyasını postaladım. Daha bilinçli ve ilgili kültür turizmi adına, belgeselin faydalı bir etki bırakacağına inanıyorum.

Kapadokya’da tekrar gösterim yapmayı planlıyor musunuz?

Kapadokya’da halka hitaben daha büyük çaplı bir gösterim yapmayı çok isterim. Belki, belgeselin müziklerini sunan müzisyenlerin de katılacağı, konserli güzel bir etkinlik organize edilebilir. Bu hususta önerileri olan, mekan saÄŸlayabilecek ya da ilgilenecekler varsa mutlaka irtibata geçmeyi çok isterim.

Kapadokya ile ilgili başka belgesel projeleriniz veya akademik çalışmalarınız var mı?

Kapadokya’yla ilgili sayamayacağım kadar çok projem var. Bu konuda iÅŸbirliÄŸine de çok açığım. Ä°lgilenenlerle, fikir paylaşımında bulunmayı çok isterim. Kapadokya sadece doÄŸal güzelliÄŸi, arkeolojik kalıntıları ve meÅŸhur freskleriyle deÄŸil, zengin kültürüyle de korunması gereken sıradışı bir zenginliÄŸe sahip. Her bir köyü, her biri köşesi ayrı ayrı belgesel konusu. Özellikle insan ve doÄŸa iliÅŸkileri adına keÅŸfedilmemiÅŸ veya yeteri kadar ilgi görmemiÅŸ, çalışılması ve üzerinde durulması gereken düzinelerce konu var!

Bugüne kadar Kapadokya bölgesiyle ilgili yaptığım çalışmalar çeÅŸitli akademik mecralarda yayınlandı. Turizm ve zoraki göç üzerine hazırladığım fotoÄŸraflı bir makalem ileri gelen antropoloji dergisi AAA News Journal’da kapak fotoÄŸrafıyla beraber yayınlandı. Ayrıca, Cambridge Scholars Publishing tarafından basılmış Sürdürülebilir Turizm (Editör: Prof. Dr. Metin Kozak) kitabında da bir makalem yer aldı.

Belgeselin Künyesi

Adı: 28 Days on the Moon.

Süresi: 52 dakika.

Çeken ve yöneten: Eda Elif Tibet

Editör: Tufan Bora & Eda Elif Tibet

Müzikler: Alain Blesing “Hittite Sun”, Ozan MusluoÄŸlu “You Must Forget Sometimes”.

Kamera : Canon 7D